Trong một lần du lịch miền Tây, chị Đỗ Lan H (sống tại Bình Dương) biết tới cây so đũa. Nghe cái tên lạ nhưng hoa nở ra đẹp nên chị đã xin một cây non về trồng làm cảnh trong nhà.
Gần đây, chị H có đón một người bạn tới nhà chơi. Khi nhìn thấy cây so đũa, người bạn của chị thốt lên: “Cây này tốt lắm – thuốc quý đó…”. Lúc đó, chị H mớ ngớ người biết loại cây đẹp mình trồng thì ra lại được làm thuốc, hoa còn chế biến được nhiều món ăn.
BSCKII Huỳnh Tấn Vũ, Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM, cho biết so đũa có tên khoa học là Sesbania grandiflora Pers., thuộc họ Cánh bướm (Fabaceae).
Ở miền Nam Việt Nam, so đũa được trồng nhiều chủ yếu để làm cảnh nhờ những bông hoa đẹp mắt, đôi khi được dùng làm cây chủ cho cây hồ tiêu leo.
Cây so đũa.
Vỏ cây, thân, lá và hoa so đũa đều được sử dụng làm thuốc, thường dùng tươi, ít khi chế biến phức tạp. Hoa so đũa có thể ăn như rau, lá và đọt non cũng dùng được. Theo BS Vũ, hoa thường được thu hoạch khi còn búp hoặc mới hé nở để giữ được chất dinh dưỡng tốt nhất.
Lá, hoa và quả non của cây chứa nhiều chất đường, vitamin C (khoảng 0,1%), vitamin nhóm B, muối canxi, sắt và nhiều axit amin có lợi cho sức khỏe.
Trong dân gian, vỏ cây so đũa được dùng như một vị thuốc bổ đắng giúp kích thích ăn ngon, hỗ trợ tiêu hóa, chữa lỵ, ỉa chảy và viêm ruột. Vỏ cây có thể được dùng dưới dạng thuốc sắc hoặc ngâm rượu, với liều lượng từ 5-10g mỗi ngày.
Ngoài ra, hoa và lá non giã nát, vắt lấy nước nhỏ mũi chữa cảm cúm. Ở miền Nam, người dân thường dùng hoa so đũa nấu canh tôm, trong khi nhiều quốc gia khác còn dùng lá non làm rau sống, trộn dấm hay xào nấu, bác sĩ Vũ nói.
Nước ép lá so đũa được chứng minh có tác dụng chống viêm, chống oxy hóa, hỗ trợ điều trị sỏi thận và bảo vệ gan khỏi tác hại của thuốc erythromycin nhờ chiết xuất ethanolic.
Một số bài thuốc phổ biến từ so đũa
– Rượu bổ đắng khai vị: Ngâm 100g vỏ so đũa thái mỏng với 1 lít rượu 40 độ trong 15 ngày đến 1 tháng. Uống 15-30ml mỗi ngày giúp kích thích tiêu hóa theo kinh nghiệm dân gian.
– Canh cá linh nấu bông so đũa: Bông so đũa nhặt cuống, rửa sạch, nấu cùng cá linh và me, nêm gia vị vừa ăn. Cho bông vào sau cùng để giữ độ giòn, dùng kèm ngò gai, rau om, tỏi phi và ớt tươi. Có thể thay cá linh bằng tôm hoặc tép. Bông so đũa cũng có thể luộc hoặc xào.
– Hoa so đũa chiên bột: Hoa rửa sạch, nhúng trứng gà đánh tan với tiêu, muối và bơ, lăn qua bột chiên giòn rồi chiên vàng giòn, ăn nóng kèm tương ớt.
– Chữa đau răng, viêm miệng: Nhai một ít vỏ cây so đũa, ngậm với muối trong 5–10 phút rồi nhổ.
– Giảm đau xương khớp, bong gân: Dùng bột rễ so đũa hòa với nước để xoa bóp hoặc giã lá đắp lên chỗ sưng đau.
– Điều trị lang ben: Chà xát lá so đũa lên vùng da bị lang ben, để 30 phút rồi rửa sạch, thực hiện 2 lần/ngày đến khi khỏi hẳn.
– Thuốc tẩy giun: Sắc uống 10-30g hoa so đũa phơi khô mỗi ngày.
– Chữa ho: Giã nát 6–18g rễ so đũa tươi, hòa với nước uống, nếu ho có đờm có thể thêm mật ong.
Tóm lại, so đũa không chỉ là cây cảnh đẹp mà còn là “kho báu” thiên nhiên với nhiều công dụng quý trong y học cổ truyền, góp phần chăm sóc sức khỏe cộng đồng một cách tự nhiên và hiệu quả.