Từ lâu, bèo tấm – loại thực vật nhỏ bé phổ biến ở các vùng nông thôn Việt Nam – vẫn được biết đến là thức ăn cho gia súc, gia cầm, cá. Thế nhưng, những phát hiện khoa học gần đây đang làm thay đổi hoàn toàn cách nhìn nhận về loài cây này. Không chỉ giàu dinh dưỡng, dễ trồng, bèo tấm còn được kỳ vọng sẽ trở thành một phần trong giải pháp đảm bảo an ninh lương thực và thích ứng với biến đổi khí hậu toàn cầu. Vì lẽ đó, nó được cho là loại rau “giải cứu thế giới” trước những tác động của môi trường đe doạ tới an ninh lương thực.
Được “bật đèn xanh” tại châu Âu, bèo tấm “lên bàn ăn”
Tháng 2/2025, Cơ quan An toàn Thực phẩm châu Âu (EFSA) đã chính thức phê duyệt đưa bèo tấm (water lentils) vào danh mục rau tươi và rau chế biến được phép lưu hành trong Liên minh châu Âu. Đây là một bước ngoặt đáng chú ý khi loài cây này lần đầu tiên được công nhận như một thực phẩm chính thức tại khu vực vốn đặt ra những tiêu chuẩn khắt khe về an toàn và giá trị dinh dưỡng.
Nghiên cứu từ Đại học Wageningen (Hà Lan) cho thấy, bèo tấm có hàm lượng protein chiếm tới 43–45% trọng lượng khô – một con số ấn tượng so với nhiều loại rau xanh hiện nay. Bên cạnh đó, bèo tấm còn chứa lượng lớn vitamin, khoáng chất và các chất chống oxy hóa.
Bèo tấm (ảnh minh hoạ)
Với việc EU “bật đèn xanh”, cùng nhiều nghiên cứu đến từ các đại học lớn như Harvard hay Ben-Gurion, bèo tấm đang dần trở thành biểu tượng mới cho xu hướng thực phẩm xanh, bền vững. Đặc biệt, trong bối cảnh thế giới đối mặt với khủng hoảng lương thực và biến đổi khí hậu, loại rau nhỏ bé này được xem là nguồn protein thực vật đầy hứa hẹn cho tương lai.
“Thần dược” dân gian ít ai ngờ tới
Ít người biết rằng, trong y học cổ truyền, bèo tấm vốn đã được sử dụng từ lâu như một vị thuốc dân dã. Theo tài liệu của tiến sĩ khoa học Trần Công Khánh (Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển cây thuốc dân tộc cổ truyền – CREDEP), bèo tấm có tên khoa học là Lemna minor L., thuộc họ Lemnaceae. Thân cây nhỏ, chỉ gồm phiến lá hình bầu dục màu xanh lục rộng 4–5 mm, mang một rễ nhỏ như sợi chỉ ở mặt dưới, thường tụ thành cụm 2–3 cây.
Theo Đông y, bèo tấm có vị cay, tính hàn, công dụng phát tán phong nhiệt, lợi tiểu, tiêu thũng, chống ngứa. Loại cây này được dùng để điều trị tình trạng sốt, viêm đường hô hấp, viêm khớp, bệnh vàng da (liên quan đến gan) và nhiều vấn đề ngoài da như mụn nhọt, ghẻ ngứa.
Liều dùng thông thường là 10–20g bèo tấm tươi, có thể sắc uống hoặc tán bột. Dạng thuốc sắc thường dùng với liều 3–9g. Dùng ngoài da thì giã cây tươi đắp trực tiếp lên vùng bị viêm hoặc rửa. Bèo tấm cũng có thể dùng phơi khô để tiện bảo quản quanh năm.
Một nghiên cứu do Đại học Ben-Gurion (Israel) và Đại học Harvard (Mỹ) thực hiện cho thấy: chiết xuất từ một giống bèo tấm có tên Mankai có tác dụng giúp làm giảm đường huyết sau ăn ở bệnh nhân tiểu đường type 2. Đây là phát hiện cho thấy tiềm năng ứng dụng y học hiện đại của loài thực vật này.
Lưu ý khi sử dụng bèo tấm
Dù được đánh giá cao về tiềm năng thực phẩm và dược liệu, người dùng vẫn cần cẩn trọng khi sử dụng bèo tấm. Cụ thể, không nên thu hái bèo từ các ao tù, kênh nước đọng hoặc nơi có nguồn nước thải ô nhiễm vì có thể chứa mầm bệnh, ký sinh trùng. Thực tế, bèo tấm là môi trường sống của một số loài ốc sên có thể mang giun, sán gây bệnh ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe.
Ngoài ra, những người bị rối loạn thần kinh hoặc có tiền sử dị ứng cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng. Cũng như nhiều loại thảo dược khác, việc dùng sai liều lượng hoặc không đúng cách có thể gây ra tác dụng phụ không mong muốn.