Dâu tằm – cây kinh tế đổi đời cho nông dân Việt Nam trong mùa thu hoạch tháng 4

Mỗi độ tháng 4 về, khi những cơn mưa xuân vừa dứt, trời chuyển dần sang hạ cũng là lúc những vườn dâu tằm ở ngoại thành Hà Nội, Lâm Đồng, Yên Bái bắt đầu vào chính vụ thu hoạch. Trên những triền đê, bãi ven sông hay những sườn đồi trung du, sắc đỏ tím của dâu tằm chín căng mọng khiến khung cảnh làng quê rực rỡ như một bức tranh thủy mặc sống động.

Tại xã Hiệp Thuận (Phúc Thọ, Hà Nội), một trong những “thủ phủ” dâu tằm phía Bắc, người dân tất bật bước vào vụ thu hoạch lớn nhất trong năm. Những chiếc giỏ tre, rổ nhựa được chuẩn bị sẵn. Người người, nhà nhà đi hái dâu từ tờ mờ sáng để kịp phiên chợ sớm. Các hộ dân cho biết, trung bình mỗi ngày có thể thu hoạch từ 200–300kg dâu/ha.

Nghề xưa sống lại – Dâu tằm không còn chỉ để nuôi tằm

Không còn chỉ phục vụ ngành tơ tằm như trước đây, cây dâu tằm đang “biến hóa” để thích nghi với nhu cầu tiêu dùng hiện đại. Dâu tằm giờ đây trở thành nguyên liệu làm rượu, si rô, mứt, trà hoa quả, thậm chí là mỹ phẩm thiên nhiên và sản phẩm y học cổ truyền.

Kênh YouTube “Nông nghiệp Việt Nam” từng đăng tải một phóng sự cho thấy quy trình thu hái và chế biến rượu dâu, si rô dâu tại Hiệp Thuận: Từ lúc chọn quả, rửa sạch, ngâm đường hoặc ủ lên men… đều đòi hỏi sự tỉ mỉ. Người dân tại đây đã thành lập tổ hợp tác, vừa sản xuất, vừa bán hàng online. Những sản phẩm đặc sản từ dâu tằm địa phương ngày càng xuất hiện nhiều hơn trên các sàn TMĐT như Shopee, Tiki, Lazada…

Chị Nguyễn Thị Lan, một hộ trồng dâu ở xã Hiệp Thuận chia sẻ: “Trước đây, dâu chỉ để cho trẻ con ăn chơi hoặc làm thức ăn phụ cho tằm. Giờ thì khác, mình học cách làm mứt, làm si rô từ các clip trên mạng. Ai đến nhà cũng hỏi mua vài chai. Có hôm bán hết veo 30 chai chỉ trong một buổi tối livestream”.

Không nhiều người biết rằng Trấn Yên – một huyện miền núi của tỉnh Yên Bái – đang trên đà trở thành vùng chuyên canh dâu tằm lớn nhất miền Bắc. Năm 2024, diện tích trồng dâu tại Trấn Yên đã đạt gần 950ha, và sẽ cán mốc 1.000ha vào giữa năm nay.

Đây là thành quả của một chiến lược tái cơ cấu nông nghiệp bài bản: Chuyển đổi đất trồng ngô, lúa kém hiệu quả sang dâu, kết hợp nuôi tằm, sản xuất tơ tằm xuất khẩu. Mô hình “3 trong 1”: Trồng – chế biến – tiêu thụ sản phẩm tơ tằm đã giúp nhiều hộ nông dân đổi đời.

Ông Nguyễn Văn Quý, nông dân ở xã Việt Hồng (Trấn Yên), cho biết: “Gia đình tôi có 2ha dâu, mỗi tháng thu hoạch 3–4 lứa lá tằm. Cộng thêm bán quả vào mùa tháng 4, mỗi năm lãi trên 300 triệu đồng, cao gấp nhiều lần trồng ngô hay lúa”.

Tại Tây Nguyên, huyện Đam Rông (Lâm Đồng) đang là điểm sáng trong việc phát triển vùng trồng dâu nuôi tằm gắn với mục tiêu nông nghiệp sinh thái. Báo Lâm Đồng đưa tin, huyện hiện có hơn 310ha trồng dâu, chủ yếu ở các xã Đạ Tông, Đạ Long và Đạ M’rông. Điều đặc biệt ở Đam Rông là chính quyền huyện phối hợp chặt chẽ với các HTX, doanh nghiệp chế biến tơ tằm để thu mua lá và quả cho người dân. Nhờ vậy, bà con người dân tộc thiểu số như Mông, K’Ho, Mạ cũng yên tâm mở rộng diện tích, không lo “được mùa mất giá”. Theo Phòng NN&PTNT huyện Đam Rông, mỗi ha dâu cho thu nhập trung bình 180–200 triệu đồng/năm, chưa kể nguồn lợi phụ từ quả và hom giống.

Báo Sài Gòn Giải Phóng đưa tin, mô hình trồng dâu tằm kết hợp chế biến sản phẩm tại xã Cam Thành, huyện Cam Lộ, Quảng Trị, đang mang lại thu nhập ổn định, giúp người dân vùng gò đồi cải thiện kinh tế. Từ việc chuyển đổi đất trồng cao su, hồ tiêu kém hiệu quả sang dâu tằm, người dân như ông Trần Văn Quốc (thôn Tân Phú) đạt sản lượng 4-5 tấn quả/ha, thu nhập cao nhờ cây ít sâu bệnh, dễ chăm sóc. Ngoài bán quả tươi (30-35 nghìn đồng/kg), gia đình ông Quốc còn chế biến siro, rượu vang, mỗi năm sản xuất 900-1.200 lít, doanh thu khoảng 100 triệu đồng, được thị trường ưa chuộng. Dâu tằm cho hai vụ mỗi năm (tháng 2-4 và 7-8 âm lịch), góp phần nâng cao giá trị kinh tế địa phương.

Kỹ thuật canh tác và thu hoạch – Nâng cao chất lượng từ gốc

Thành công của mùa dâu tằm tháng 4 không đến từ may mắn. Đó là kết quả của kỹ thuật canh tác bài bản, chăm sóc đúng quy trình và ứng dụng KH-CN vào sản xuất.

Theo tài liệu của Chi cục Trồng trọt Yên Bái, giống dâu chủ yếu là dâu Đài Loan, quả to, chín đồng đều, vị ngọt thanh và có thể ăn tươi hoặc chế biến. Thời vụ trồng chính là vụ xuân (tháng 2–4) và vụ thu (tháng 7–9).

Cây dâu phát triển tốt trên đất thịt nhẹ, giàu mùn, thoát nước tốt. Để dâu cho nhiều quả và quả ngọt, cần cắt tỉa cành già sau mỗi vụ, bón phân hữu cơ định kỳ, hạn chế dùng phân hóa học. Đặc biệt, khâu phòng trừ sâu cuốn lá, rệp sáp và nấm trắng phải thực hiện từ đầu vụ bằng phương pháp sinh học hoặc thảo mộc tự nhiên.

Khi thu hoạch, dâu được hái thủ công từng chùm, nhẹ tay để tránh dập. Sau đó, phân loại quả theo màu sắc, kích cỡ để bán cho từng mục đích: Ăn tươi, làm si rô, sấy khô hay ủ rượu. Một người thạo nghề có thể hái 20–30kg dâu mỗi buổi sáng.

Dâu tằm trong xu hướng nông nghiệp xanh – cơ hội từ tín chỉ carbon và kết hợp du lịch sinh thái

Một điểm mới rất đáng chú ý là việc trồng dâu nuôi tằm hiện đang được nghiên cứu để cấp tín chỉ carbon – mở ra cánh cửa mới cho ngành nông nghiệp bền vững.

Theo một đề tài của Viện Nông nghiệp Việt Nam, cây dâu có khả năng hấp thụ CO2 cao, giúp giảm khí thải nhà kính. Trong khi đó, mô hình nuôi tằm – quay tơ – sản xuất thủ công gần như không phát sinh chất thải độc hại ra môi trường. Việc cấp tín chỉ carbon cho các vùng trồng dâu không chỉ góp phần vào nỗ lực giảm phát thải toàn cầu, mà còn tạo thêm một nguồn thu cho nông dân từ việc “bán” lượng khí thải giảm được. Đây là cơ hội để ngành dâu tằm tái định vị, không còn là một nghề truyền thống cũ kỹ mà trở thành xu hướng của tương lai.

Một hướng phát triển khác đang được khai thác hiệu quả tại Hiệp Thuận và một số vùng trồng dâu là kết hợp du lịch sinh thái. Mỗi mùa thu hoạch, nhiều hộ dân mở cửa vườn cho du khách đến chụp ảnh, trải nghiệm hái dâu, làm si rô tại chỗ.

Các vườn dâu kết hợp mô hình cà phê nông trại, homestay, hoạt động trải nghiệm như làm bánh dâu, ngâm rượu, học trồng dâu hữu cơ… đã bắt đầu hình thành. Nhiều bạn trẻ từ Hà Nội, TP.HCM tìm về nông thôn không chỉ để sống chậm mà còn học cách làm nông nghiệp.

Từ một loài cây từng bị coi là “cổ lỗ sĩ”, dâu tằm đã trở lại mạnh mẽ với vai trò mới: Cây trồng kinh tế, văn hóa và sinh thái. Mùa dâu tằm tháng 4 không chỉ là mùa hái quả – đó là biểu tượng cho sự đổi mới tư duy làm nông, là minh chứng cho việc làm giàu từ nông nghiệp hoàn toàn khả thi nếu người nông dân biết nắm bắt cơ hội, liên kết và ứng dụng công nghệ.

Với chính sách hỗ trợ hợp lý, cùng xu hướng tiêu dùng xanh – sạch – an toàn, dâu tằm có thể sẽ là “ngôi sao mới” của nông nghiệp Việt Nam. Và trong sắc đỏ trĩu cành ấy, không chỉ là quả ngọt mà còn là niềm tin của những người con đất Việt vào một tương lai thịnh vượng, từ chính những gì bình dị nhất.